Symbiose en Narcisme: Inzicht in een complexe relatiedynamiek

Als er één thema is dat veel mensen tegenkomen in hun relaties, dan is dat ‘grenzen’. Superlogisch natuurlijk; in de nabijheid van een ander moet je én afstemmen op wat voor jezelf klopt, én rekening houden met wat voor de ander klopt. En allebei heb je je bagage in je lijf, je zenuwstelsel, je hersenen, van hoe je dat vroeger hebt geleerd. Toen je nog een afhankelijk kindje was, in het contact met je ouders.

Natuurlijk is het dan soms moeilijk zijn om gezonde grenzen te behouden. Sommige mensen vinden hun emotionele veiligheid door zich héél dicht bij de ander te willen voelen. Anderen zijn meer gericht op emotionele afstand bewaren. Eén variant is dan dat iemand aan de buitenwereld vooral een beeld, een imago, wil laten zien en dit in stand gaat houden. Dan heb je de aandacht van de ander nodig voor de bevestiging van dit zelfbeeld en voor innerlijke ontspanning. Een dynamiek tussen deze twee polen kan beschadigend zijn voor de emotionele gezondheid van beide partijen.

Dynamiek

Met nadruk heb ik het over dynamiek. Ik stoel daarop op bijvoorbeeld het boek van Marjolein van Buren-Molenaar en de aanvullende training Symbiose en Narcisme van Henne Arnolt Verschuren die ik onlangs gevolgd heb. Met name ‘narcisme’ wordt heel snel als een harde diagnose gesteld, terwijl eigenlijk iedereen op momenten wel iets van meer of minder ‘op zichzelf gericht zijn’ heeft. Voor dit stuk ga ik uit van een spectrum, waarbij je een kleine of grote dosis ‘narcisme’ of een grote of kleine dosis ‘symbiose’ kunt vertonen. En dus kan iedereen in bepaalde relaties in de dynamiek narcistische-symbiose terecht komen. Ik realiseer me dat in een artikel als dit noodgedwongen de driedimensionaliteit wat verdwijnt. Voor het gemak heb ik het vooral over wat het meeste voorkomt en het makkelijkst herkend kan worden. Wil je meer of ben je een professional, lees een boek of volg een training.

Dit stuk biedt je hopelijk wat inzicht en herkenning in de subtiele maar impactvolle dynamiek van symbiose en narcisme in relaties. Ik geef je wat mogelijke achtergrond in hoe deze patronen zich ontwikkelen, hoe ze te herkennen zijn, en hoe je stappen kunt zetten om uit deze dynamiek te komen of ervan te herstellen.

 

Wat zijn symbiose en narcisme?

Symbiose in relaties

Symbiose verwijst naar een situatie waarin één partner afhankelijk wordt van de ander voor emotionele veiligheid, identiteit en zelfwaarde. Deze dynamiek ontstaat vaak in de kindertijd, wanneer een kind te weinig ruimte krijgt om onafhankelijkheid te ontwikkelen. Een overbeschermende ouder kan onbedoeld de ontwikkeling van autonomie belemmeren, waardoor je als kind leert om je identiteit te verbinden aan die van de ouder. In volwassen relaties kan deze vroeg aangeleerde afhankelijkheid zich dan tonen als symbiotisch gedrag.

Als symbiotische partner zoek je in je liefdesrelatie bevestiging en emotionele veiligheid bij de ander. Je hebt geleerd dat jouw waarde voortkomt uit de tevreden reacties van je partner. Die reactie wordt belangrijker dan je eigen koers. En je kunt dan makkelijk je eigen identiteit opgeven en bent (uiteraard) niet in staat om gezonde grenzen te stellen.

Voorbeeld van de ontstaansgeschiedenis van symbiotisch gedrag:

• Onveilige hechting: Als kind heb je behoefte aan een veilige omgeving waar je behoeften aan emotionele bevestiging worden vervuld. Als dit niet consistent en voorspelbaar gebeurd is, dan kun je in je volwassenheid snel van slag raken. Je gaat dan in je volwassen relaties de bevestiging zoeken die je in je jeugd miste.
• Overbeschermende of emotioneel afwezige ouders: Sommige ouders geven weinig ruimte geven voor autonomie. Anderen zijn juist emotioneel afwezig. Beiden varianten kunnen bij kinderen een sterk verlangen naar verbinding creëren. Dit kan later leiden tot het vooral willen samensmelten met de ander in volwassen relaties.

 

Narcisme in relaties

Narcisme draait om een focus op het eigen ego, het niet emotioneel toegankelijk zijn en de behoefte aan bewondering en bevestiging van anderen. Mensen met narcistische trekken zoeken vaak relaties waarin ze zichzelf niet hoeven laten zien, mogelijk kunnen domineren en ze zoeken een partner die hen bewondert. Dit gedrag komt voort uit een diep gevoel van onzekerheid, meestal ontwikkeld in de kindertijd. Het kan het gevolg zijn van dat je als kind bijvoorbeeld alleen bevestiging kreeg voor prestaties. Of dat je genegeerd werd in je emotionele behoeften. Deze onzekerheid wordt in het volwassen leven vaak niet makkelijk gevoeld of erkend. Er is immers weinig contact met de kwetsbare emotionele binnenwereld.

Mensen met een grotere dosis narcisme hebben geleerd dat hun waarde afhangt van externe validatie en bewondering. Dit leidt ertoe dat ze vaak relaties aangaan waarin ze de controle over de ander kunnen uitoefenen om hun eigenwaarde te versterken.

Mogelijke ontstaansgeschiedenis van narcistisch gedrag:

• Emotionele verwaarlozing: Kinderen die opgroeien in een omgeving waar hun emoties niet serieus worden genomen, kunnen leren dat kwetsbaarheid gevaarlijk is. Ze ontwikkelen een masker van zelfverzekerdheid en zoeken relaties waarin ze bewondering krijgen zonder zelf kwetsbaar te hoeven zijn.
• Overmatige bewondering: Wanneer kinderen overspoeld worden met bewondering zonder dat er realistische grenzen worden gesteld, leren ze dat ze altijd het middelpunt van de aandacht moeten zijn. Dit kan zich in volwassen relaties vertalen in een constante behoefte aan bevestiging.

Geen diagnose, maar kenmerken

Het is belangrijk om nog maar eens te benadrukken dat niet elke persoon die symbiotisch of narcistisch gedrag vertoont, een stoornis heeft. Deze kenmerken kunnen zich in verschillende mate manifesteren. Ze kunnen zelfs tijdelijk aanwezig zijn in specifieke relaties of levensfasen. Het herkennen van deze dynamieken biedt echter de kans om deze patronen te doorbreken en gezondere relaties op te bouwen.

 

Hoe de dynamiek in een relatie ontstaat.

In veel gevallen trekken mensen met symbiotische neigingen en mensen met narcistische trekken elkaar aan. De symbiotische partner zoekt bevestiging, emotionele veiligheid, en een gevoel van eigenwaarde. Deze krijgt hij door de narcistische partner tevreden te stellen. De narcistische partner, die constant bewondering en bevestiging nodig heeft, voelt zich aangetrokken tot de symbiotische persoon omdat deze bereid is zijn of haar behoeften te vervullen en maar weinig eigen ruimte opeist.

Aanvankelijk lijkt deze dynamiek voor beide partijen goed te werken. De symbiotische partner voelt zich nodig en waardevol, terwijl de narcistische partner alle aandacht en bewondering krijgt die hij of zij verlangt. Maar na verloop van tijd ontstaat er een disbalans. De symbiotische partner raakt emotioneel uitgeput en verliest zijn of haar identiteit, terwijl de narcistische partner steeds meer controle en macht over de relatie krijgt.

Als jij de symbiotische partner bent, dan merk je misschien gevoelens van leegte, verlies van eigenwaarde, zelftwijfel en emotionele afhankelijkheid. De kans bestaat dat je steeds meer gericht bent geraakt op het tevredenstellen van de narcistische partner. Je eigen behoeften heb je onderdrukt. Voor de narcistische partner kan de relatie leiden tot een steeds meer oppervlakkige emotionele verbinding. De focus ligt namelijk altijd op bevestiging in plaats van op wederzijdse emotionele steun. Ik weet niet of de meer narcistische partner hier zelf echt last van heeft. Ik begrijp wel dat deze pas in de problemen komt als de meer symbiotische partner besluit dat het zo niet langer gaat. Dan wordt er aan de grondvesten van het bouwwerk geschud.

 

Herkenbare Patronen in Relaties

Wanneer je vastzit in een symbiotisch-narcistische dynamiek, kunnen bepaalde patronen zich keer op keer herhalen in de relatie. Deze patronen zijn vaak subtiel en ontwikkelen zich geleidelijk. Ze leiden echter wel tot een disbalans die schadelijk is voor beide partners. Hieronder vind je een aantal signalen en voorbeelden van zowel symbiotische als narcistische gedragingen in alledaagse situaties:

Symbiotische patronen:

• Emotionele afhankelijkheid: Een symbiotische partner kan vaak emotionele onzekerheid voelen en zoekt dan de bevestiging van de ander om zich ‘oké’ te voelen. Voorbeeld: Je hebt een nieuwe zomerjas gekocht en je voelde je in de winkel heel gelukkig ermee. Thuis aangekomen slaat de onzekerheid toe, totdat je partner er iets positiefs over zegt. Als je geen compliment krijgt, ben je de hele dag van slag en begin je aan jezelf te twijfelen.
• Beslissingen baseren op de ander: Je kunt je makkelijk aanpassen aan de wensen en behoeften van je partner, vaak ten koste van jezelf. Voorbeeld: Je hebt een drukke werkdag gehad. Als je partner thuis vraagt om iets voor hem te doen (zoals koken of zijn taak overnemen), zeg je altijd ‘ja’. Dit doe je zelfs als het je fysiek en emotioneel te veel is.
• Verlies van de eigen identiteit: Als symbiotische partner verlies je mogelijk geleidelijk je eigen interesses en vriendenkring. je gaat volledig op in de relatie. Voorbeeld: Je hield vroeger van schilderen of sporten, maar nu heb je die hobby’s opgegeven. Je partner heeft je subtiel laten weten het niet leuk te vinden dat je ‘s avonds weg ging. Je sociale activiteiten draaien volledig om wat je partner wil.
• Conflicten vermijden: Je vermijdt het liefst confrontaties. Je bent bang, voor het gevoel van afwijzing of uit angst om daarmee de relatie op het spel te zetten. Voorbeeld: Je partner maakt een denigrerende opmerking over je in het bijzijn van anderen. In plaats van haar te confronteren, lach je mee of zeg je niets, uit angst dat het een ruzie veroorzaakt of dat zij afstand van je neemt.
• Altijd de ander prioriteit geven: De behoeften en verlangens van de ander staan altijd voorop, zelfs als dit ten koste gaat van je eigen welzijn. Voorbeeld: Je had afgesproken met vrienden, maar je partner heeft plotseling een slechte dag en wil dat je thuisblijft. Je baalt, maar annuleert je plannen, omdat je bang bent je partner teleur te stellen.

Narcistische patronen:

• Constant de aandacht opeisen: Je bent gewend altijd centraal te staan en raakt geïrriteerd of boos als dit niet gebeurt. Voorbeeld: Jullie zijn op een feestje en je merkt dat je partner meer aandacht krijgt. Het maakt je ongemakkelijk en je raakt geprikkeld. Je probeert snel de aandacht op jou te richten. Dit doe je door bijvoorbeeld een overdreven verhaal te vertellen. Mogelijk ga je zelfs het gesprek onderbreken of een flauwe grap maken over je partner.
• Minimale empathie in emotionele situaties: Je hebt vaak moeite met het tonen van begrip voor de gevoelens van de ander, vooral als jullie een conflict hebben. Voorbeeld: Je partner komt thuis en laat weten dat haar dag stressvol was. Jij baalt dat ze zo laat thuis is. Het lukt je vervolgens niet om te luisteren en hiervoor begrip te hebben. Je reageert eerder rationeel en corrigerend: “Iedereen heeft het zwaar. Stop met klagen en wees blij dat je tenminste een baan hebt.”
• Manipulatie en controle: Als je verder in het narcistisch spectrum zit, dan gebruik je vaak subtiele (of minder subtiele) vormen van controle, zoals gaslighting, om je partner te beïnvloeden. Het effect is dat die aan zichzelf gaat twijfelen en jij geen onzekerheid hoeft te voelen. Voorbeeld: Jullie belanden in een discussie over wie de auto niet heeft afgesloten waardoor na de regenbui van vannacht de stoelen nat zijn. Je vliegt de discussie in met veel energie en veel woorden en een beschuldigende toon. Je weet dat dat je partner overweldigd en dat deze dan gaat geloven dat zij het echt vergeten is. Jij weet dat dat niet klopt, maar dat doet niet terzake. Je bent heel goed in verhalen zo draaien dat de ander fout of schuldig is. Hierdoor gaat deze aan zichzelf twijfelen en durft vervolgens steeds minder aan jouw stoelpoten te zagen. Daardoor kun jij op je podium blijven staan.
• Gebrek aan verantwoordelijkheid: In een narcistische dynamiek wijst je als narcistische partner vaak met de vinger naar de ander en vermijdt je het nemen van verantwoordelijkheid voor je eigen gedrag. Voorbeeld: Na een ruzie laat je je partner weten dat het diens schuld is dat jij boos werd. Zij lokte de ruzie uit, zij liet op een onhandig moment weten met jou te willen overleggen. Ze kon er dus op rekenen dat dat geen rustig gesprek zou worden. Daar valt jou niks voor te verwijten.
• Superioriteit en egoïsme: Je voelt je vaak superieur aan anderen en eist dat jouw wensen prioriteit krijgen. Voorbeeld: Jullie hebben een gezamenlijke vakantie gepland, maar zodra jullie er zijn, ben je vooral bezig met wat jij wil doen. Als je partner aangeeft dat deze vandaag iets anders wil gaan doen dan reageer je geïrriteerd. Je start een discussie om haar te beschuldigen of je gaat gaslighten. Hierdoor gaat ze twijfelen aan zichzelf en krijg jij toch je zin.
• Flying monkeys: Een typisch narcistisch patroon is het gebruik van “flying monkeys“. Dit verwijst naar het inzetten van anderen om bijvoorbeeld druk uit te oefenen op je partner of om je imago te beschermen. Als je flink in het narcistisch spectrum zit, dan kun je bijvoorbeeld vrienden, familieleden of zelfs collega’s gebruiken voor jouw doel. Je zet hen dan in om je partner te manipuleren of te isoleren. Daarbij dienen deze derden vaak onbewust alleen jouw belangen. Voorbeeld: Je hebt een ruzie met je partner en in plaats van het conflict direct met haar op te lossen, praat je erover met een gemeenschappelijke vriend. Kort daarna begint die vriend je partner onder druk te zetten. Via de vriend krijgt je partner te horen dat het gepast zou zijn om excuses aan te bieden of de situatie op te lossen “omdat jij zoveel voor haar doet”. Deze vriend handelt onbewust als jouw verlengstuk en beseft niet dat hij wordt gebruikt om je partner te manipuleren.

 

De Impact op de Relatie

De impact van een symbiotisch-narcistische dynamiek in een relatie is niet altijd onmiddellijk zichtbaar. Vaak speelt deze dynamiek zich af over een langere periode. In het verloop van de relatie zit een duidelijke verschuiving tussen de aanvankelijke fase van verliefdheid en de latere fases. De relatie wordt naarmate hij langer duurt disfunctioneler (of juist functioneler vanuit het perspectief van de narcistische partner..)

De eerste periode van de relatie: Verliefdheid en aantrekkingskracht

In de beginfase, met de hormonen van verliefdheid nog lekker aanwezig, voelt het vaak goed, en beloftevol. De meer narcistische partner lijkt charismatisch, zelfverzekerd en aantrekkelijk. Hij straalt een sterke aanwezigheid uit en trekt vaak de aandacht met zijn charmante gedrag. Dit is precies wat de symbiotische partner in deze fase zoekt: iemand die hen een gevoel van veiligheid en bevestiging geeft. Voor de symbiotische partner voelt de narcistische partner als een rots waarop ze kunnen steunen. Er vindt een ruil plaats. De symbiotische partner geeft bewondering en aandacht. De narcistische partner geeft stevigheid, houvast, leiding, bescherming, geruststelling terug. Deze fase kan zelfs als “perfect” worden ervaren, waarbij beide partners denken dat ze in elkaar hebben gevonden wat ze zochten.

Voorbeelden van de impact in de verliefdheidsfase:

• De narcistische partner geniet van de constante aandacht en bewondering die de symbiotische partner hen geeft.
• De symbiotische partner voelt zich waardevol en nodig. Het ontvangen van waardering voor het vervullen van de behoeften van de ander voelt zo goed.
• Beiden kunnen het gevoel hebben dat ze elkaar aanvullen en dat de relatie aan hun diepste verlangens voldoet.

De overgangsperiode: Na de verliefdheid

Als de verliefdheid afneemt en de relatie de fase van stabiliteit ingaat verandert er wat. Er komen niet meer te negeren scheuren in de dynamiek. De narcistische partner blijft dezelfde mate van aandacht en bewondering eisen. De symbiotische partner begint te merken dat ze emotioneel uitgeput raakt en steeds meer van zichzelf verwijderd raakt. Wat in het begin geruststellend en verbindend aanvoelde, begint nu verstikkend en eenzijdig te worden.

In deze fase wordt de narcistische partner vaak minder geïnteresseerd in de behoeften van de symbiotische partner. Eerder nog kreeg deze liefde en waardering terug in ruil voor de bewondering en bevestiging die ze gaf. Nu stopt deze uitwisseling. De narcistische partner verwacht nog steeds bewondering en bevestiging, maar eist dit als vanzelfsprekendheid. De symbiotische partner kan zich steeds meer op gaan offeren, omdat ze minder liefde en waardering krijgt. Dit maakt haar bang om de liefde of aandacht van haar partner te verliezen. Dit kan leiden tot gevoelens van ontevredenheid, onzekerheid en verwarring.

Voorbeelden van de impact na de verliefdheidsfase:

• De symbiotische partner begint gevoelens van emotionele leegte en uitputting te ervaren, omdat hun eigen behoeften systematisch worden onderdrukt. Het patroon waarin beschuldigingen en gaslighting ook vaak voorkomt heeft nog een effect. Het zorgt dat je als meer symbiotische partner ook aan jezelf gaat twijfelen en de kluts kwijtraakt voor wat nou nog normaal is, wat klopt en wat niet.
• De narcistische partner begint ongeduldig te worden wanneer de symbiotische partner niet langer dezelfde hoeveelheid bewondering of aandacht kan opbrengen. hij kan reageren met kritiek of manipulatie om de dynamiek in stand te houden.
• De symbiotische partner ervaart steeds meer angst om de narcistische partner te verliezen, wat deze ertoe brengt om nog meer te geven en de eigen verlangens verder te negeren.

De lange termijn: De relatie over de jaren

Naarmate de relatie langer voortduurt, kan de symbiotisch-narcistische dynamiek diepere gevolgen hebben. De narcistische partner kan steeds dominanter worden, terwijl de symbiotische partner zich steeds meer verliest in de relatie. Op dit punt kan de relatie zich ontwikkelen tot een vicieuze cirkel. Daarbij krijgt de narcistische partner steeds meer controle en de symbiotische partner wordt steeds afhankelijker. Er kunnen verschillende dingen gebeuren: In sommige gevallen kun je als symbiotische partner volledig de eigen identiteit verliezen. Je eigenwaarde wordt volledig gebaseerd op het gedrag en de goedkeuring van je partner. In andere gevallen kun je als symbiotische partner op een punt komen waar je je emotioneel volledig uitgeput voelt. Dit kan leiden tot burn-out, depressie of zelfs fysieke klachten. Tegelijkertijd kan de narcistische partner steeds meer emotionele afstand creëren. Deze raakt steeds minder betrokken en gaat de partner steeds meer objectiveren als een middel voor de eigen bevestiging.

Voorbeelden van de impact op de lange termijn:

• De symbiotische partner kan emotioneel of fysiek uitgeput raken, met gevolgen zoals een laag zelfbeeld, toenemende angst- of depressiegevoelens.
• De narcistische partner ervaart weinig tot geen empathie voor de emotionele toestand van de symbiotische partner. Hij blijft dezelfde hoeveelheid aandacht en bewondering eisen.
• In extreme gevallen kan de relatie giftig worden. Dan gaat de narcistische partner manipulatieve tactieken zoals gaslighting gebruiken om de macht te behouden. De symbiotische partner raakt steeds meer geïsoleerd en/of vervreemd van vrienden en familie.
• Het zelfvertrouwen van de symbiotische partner kan zo laag worden dat ze de relatie niet durven of kunnen beëindigen. Dit is met name uit angst voor emotionele of fysieke verlating.

 

Eerste stappen naar herstel

Als je deze dynamiek in je relatie herkent, zijn er verschillende stappen die je kunt nemen om het patroon te doorbreken. De eerste stap is het je bewust worden van de patronen die zich afspelen. Dit kan moeilijk zijn, vooral als je al lange tijd midden in de dynamiek zit. Als meer symbiotische persoon heb je neutrale input nodig. Dit gaat je te helpen te stoppen met twijfelen, je schuldig voelen en erkennen dat je niet in een gezonde relatie zit op dit moment. Vrienden, familie, boeken, youtube-filmpjes: allemaal waardevolle input om een iets bredere blik te gaan ontwikkelen over wat er aan de hand is. Het erkennen van de realiteit van de situatie is een cruciale stap naar verandering.

Als je meer aan de narcistische kant van het spectrum zit, dan kan het zijn dat je pas in actie komt nadat je partner je hiertoe dwingt. Als het je dan lukt om hulp te zoeken waarbij er ook voor jou veiligheid is, dan kun je misschien contact maken met de bron van je gedrag; je diepe onzekerheid die geworteld zit in je kindertijd.

Grenzen

Het stellen van grenzen is essentieel om een gezond evenwicht in de relatie te herstellen. Voor de symbiotische partner kan dit betekenen dat ze meer autonomie moeten opbouwen. Dit betekent dat je leert om ‘nee’ te zeggen, je eigen behoeften uit te drukken en te beschermen wat voor jou belangrijk is. Het zou kunnen dat je besluit dat deze relatie niet gezond voor je is en dat je die beeindigt als de ander niet openstaat voor reflectie en verandering. De meer narcistische partner moet leren rekening te houden met de grenzen van de ander en de eigen onderliggende onzekerheid die dan getriggerd wordt te herbergen.

Eerder schreef ik de volgende blogs over grenzen:
https://nielsvansanten.nl/stress-in-je-lichaam/grenzen-voelen-en-hanteren/

https://nielsvansanten.nl/communicatieproblemen-en-relatieproblemen-oplossen/hoe-geef-je-je-grens-aan/

https://nielsvansanten.nl/stress-in-je-lichaam/grenzen-aangeven-moeilijk/

Ik heb ook nog een online cursus over grenzen. Als je daar toegang toe wilt, stuur me even een email. (info@nielsvansanten.nl)

Voor de symbiotische persoon is het belangrijk om hun eigen identiteit te herontdekken. Neem tijd en ruimte om weer in contact te komen met je eigen emoties, behoeften en verlangens, los van de relatie. Voor de narcistische persoon kan dit betekenen dat ze moeten leren om juist ruimte te geven aan de autonomie van hun partner.

 

Conclusie

Symbiose en narcisme, als tegenstellingen op een spectrum, kunnen op subtiele manieren in relaties aanwezig zijn. Door je bewust te worden van de patronen kunnen beide partijen in een relatie werken aan een gezonder evenwicht. Het herstellen van gezonde grenzen, het ontwikkelen van empathie en het versterken van het zelfgevoel zijn belangrijke stappen op weg naar een gezondere en evenwichtigere relatie. Reflectie en actie kunnen de sleutel zijn om de dans van symbiose en narcisme te doorbreken en een authentieke, wederkerige verbinding op te bouwen.

Individuele therapie of relatietherapie kan zeer nuttig zijn om deze dynamiek te doorbreken. Een therapeut kan helpen om onderliggende patronen te identificeren en emotionele wonden te helen. Voor de narcistische partner is therapie een kans om te werken aan empathie en introspectie. De symbiotische partner leert om het eigen kompas weer in orde te maken, een helder gevoel voor grenzen op te bouwen en de eigenwaarde te versterken.

Met de link hieronder kun je een EFT relatietherapie – kennismaking of een individuele kennismaking boeken met 33% korting.