Waarom heb ik last van zelfkritiek?

Ken je ‘m? Die stem in je die onverstoorbaar kritiek op jezelf levert? Soms heel groot en duidelijk aanwezig, soms minder groot of minder duidelijk. Hij laat je de kritiek met woorden weten, die dan als gedachten in je hoofd blijven rondzoemen. Een andere keer merk je het aan kramp in je buik, hoofdpijn, of aan een rotgevoel dat je overneemt.

Die stem die vindt dat er bij alles wel iets te melden valt dat niet zo goed is aan jezelf.

Waarom heb je zo’n kritiek op jezelf? Hoe kan het dat er iets in je actief is dat jezelf onderuit haalt? Waarom zorgen je eigen gedachten ervoor dat je je rot voelt en belemmer je zo je eigen levensvreugde? En als je dan zo je eigen kritische gedachten over jezelf beluistert, hoe komt het dat die stem je zo beïnvloed?

Allemaal delen in ons.

Ik hou van het idee dat we allemaal ‘delen’ in onszelf hebben. Subpersoonlijkheden als het ware. Een voorbeeld om dit toe te lichten: Stel je voor dat je met een heerlijk gevoel opstaat. Je hebt heerlijk geslapen,  ziet langs de rand van de gordijnen de zon binnenkomen. Dit is een dag waarop je je verheugt! Je voelt je licht, ontspannen, knuffelig. Als je kinderen hebt is dit het moment dat je ze met liefde en humor wakker maakt. Dit zou je je ‘lichtvoetige ik’ kunnen noemen: Je denkt, voelt en doet lichtvoetig, opgewekt.

Een uur later, als de kinderen, helemaal meegegaan in jouw vibe, nog steeds niet klaar zijn met ontbijt, voel je wat van je lichtvoetigheid wegvloeien en plaats maken voor lichte stress. De dingen die moeten op deze dag komen nu snel dichterbij. Er moest nog brood gesmeerd, tanden gepoetst. En… superirritant, het weerbericht geeft aan dat het flink gaat regenen en op de een of andere manier zijn de regenjassen niet te vinden. Vergeten in het weekend? Je toon naar je kinderen verandert, de manier waarop je denkt verandert, en je voelt wat gejaagdheid en spanning in je lijf.

Ontmoet je Pusher.

Je komt dan wat meer terecht in een pusherig deel. Als je geen kinderen hebt, kun je ‘je pusher’ ook bijvoorbeeld op je werk tegenkomen: Bijvoorbeeld als je een deadline hebt en toch wil die collega die zomaar bij je bureau is komen staan nog even uitgebreid met je doornemen hoe het overleg van gisteren liep. Dan krijg je waarschijnlijk hetzelfde gevoel. En zo heb je nog tientallen andere delen in jezelf. Sommigen laten zich alleen bij speciale gelegenheden zien, bij het uitgaan, bij je sportwedstrijden, op vakantie, of in je oude vriendengroep.

Je hebt goed ontwikkelde delen, die hebben je geholpen tot waar je nu bent. Dan heb je er misschien zelfs je werk gemaakt van waar je zo goed in bent. Dat is zo als je bijvoorbeeld financieel planner bent en je ‘geordende controleur’ vooral aanwezig is in je werk. Of als je als coach/therapeut vooral je ‘helper’ bent. En je hebt niet zo goed ontwikkelde delen, die hebben er nooit zo mogen zijn.

Uitstapje naar de theorie: Voice  Dialogue

Dit concept heb ik natuurlijk niet zelf verzonnen… Het is het uitgangspunt van Voice Dialogue, waarmee ik in mijn praktijk vaak werk. In Voice Dialogue wordt dan vaak het beeld gebruikt van jij en je bus. Eigenlijk hoor jij, als de baas van je bus, achter het stuurwiel. En zijn alle subpersoonlijkheden passagiers, tot het moment dat jij ze een tijdje het stuurwiel overhandigt. Zo gaat het helaas vaak niet. Met regelmaat springt één van je subpersonen achter het stuurwiel. En dat heb jij als chauffeur niet eens door. En dan zijn er ook subpersoonlijkheden die eigenlijk nooit achter het stuur mogen en achterin de bus wat zitten te verpieteren.

Zodra je in automatische reacties of patronen zit, of geen alternatief ziet voor wat je nu doet, zit er een subpersoonlijkheid aan je stuur. Bij mij gebeurt dat nogal eens als ik in een discussie met mijn ex-partner zit. Het deel van mij dat goed kan luisteren, goed wil samenwerken begint het gesprek. Gaandeweg wordt die wat weggeduwd door een deel van mij dat geïrriteerd is, gefrustreerd. Dat deel wil meer zijn gelijk halen, ruzie maken, discussie voeren. En die beïnvloedt het gesprek. Soms ben ik in staat dit te zien gebeuren (dan zit ik achter het stuurwiel). In dat geval kan ik tegen haar zeggen dat ik heel even pauze nodig heb en dan graag verder praat. Dat helpt, dan kan ik mezelf weer tot rust brengen. Soms ook ben ik te laat en heb ik pas achteraf door dat ik het stuurwiel uit handen heb gegeven. Ik hoef je niet te vertellen hoe zo’n discussie dan afloopt.:)

Hoe zit dit bij een burn-out?

Ander voorbeeld: bij een burn-out is vaak de balans tussen de primaire delen (dat zijn degenen die in jouw bus het makkelijkst het stuur overnemen) en de keerzijde ervan uit balans. Een goed ontwikkelde subpersoon, zoals bijvoorbeeld je ‘verantwoordelijke harde werker’ is zo groot geworden dat de andere kant van de polariteit (‘je nonchalante ik’), er niet meer mag zijn. Dit zit dus achterin de bus te verpieteren. De uitweg zit hem in het bewust worden én het versterken van je ‘zelf achter het stuurwiel’. Vanuit die plek regisseer je eigenlijk het innerlijk orkest en kies je bewust wanneer het tijd is voor verantwoordelijkheid en wanneer voor nonchalance/ontspanning. Maar dit terzijde, nu even terug naar die criticus

De taak van je Innerlijke Criticus

Je innerlijke criticus is ook een deel van je. Maar wel een bijzondere. Hij (vaak is het een hij) richt zich niet op één domein, maar kan de kritiek echt overal op uiten. Hij vertelt je, vaak ongestoord en veelvuldig, wat je niet goed doet. De kritiek is vaak te zwaar aangezet, waardoor het niet meer opbouwende zelfreflectie is, maar eerder een meedogenloos neersabelen.

Als je op een vrije dag te lang in je bed blijft is het niet goed, want je kunt op deze dag zoveel leuke dingen buiten de deur doen. Sta je echter vroeg op, dan geef je jezelf op je kop omdat je nooit eens lekker ontspannen in bed kunt blijven liggen. Iets later kun je niet goed kunt kiezen wat je die dag gaat doen, dan is het commentaar dat je deze dag wel zinvol moet besteden. Dan besluit je maar om gewoon te doen waar je zin in hebt. En krijg je aan het eind van de dag van je Criticus op je kop dat je die toffe middagvoorstelling hebt gemist omdat je niks van tevoren hebt uitgezocht. Zo gaat het maar door…

En waarom heb je een Innerlijke Criticus?

Natuurlijk, zoals alle patronen en neigingen die je hebt ontwikkeld, is ook dit deel in je kindertijd ontstaan. Ouders die je waarschuwen dat je voorzichtig moet doen met andere kinderen, of juist moet oppassen vóór andere kinderen. De reactie die je kreeg als je per ongeluk iets liet vallen. Je kreeg het te horen als je niet goed luisterde, of als je je rommel niet achter je opruimde. Maar ook bijvoorbeeld dat je hoorde hoe de leraar kritiek gaf op de klasgenoot die niet goed oplette tijdens een les. Als je zelf kinderen hebt moet je voor de grap eens opletten hoe vaak je de neiging hebt om commentaar te geven. Misschien kun je dan ook voelen dat het commentaar geven met de beste bedoelingen gebeurt: je wilt dat ze later geaccepteerde, sociale, fijne volwassenen worden.

Als kind leer je dus via het commentaar van ouders dat je bepaalde dingen wel moet doen en andere dingen niet mag doen. Daar ontstaat je Innerlijke Criticus. Het is de deelpersoonlijkheid die probeert om je het commentaar van anderen te besparen.

Wat doet je criticus voor je?

Hij zorgt dat je je goed gedraagt, dat je geen kritiek meer krijgt. Zo beschermt hij je tegen het nare gevoel dat deze kritiek oproept. En dus laat hij je weten: ‘Als je nou even extra checkt of je geen spinazie tussen je tanden hebt, wordt er niet achter je rug om over je gepraat…‘ ‘Zit rechtop’, ‘Zorg nou dat je kinderen leuke kleren aan hebben naar dat feestje.”

Eigenlijk komt de Innerlijke Criticus om de hoek kijken als er kwetsbaarheid in de buurt is. Elke keer als je je (bewust of onbewust) kwetsbaar voelt, komt er kritiek. Niet dat dat heel erg helpt, je gaat je er waarschijnlijk nog wat kwetsbaarder door voelen. Maar het is wel belangrijke informatie! De Criticus beschermt iets dat kwetsbaar is.

Let de komende dagen maar eens op: Waar heeft jouw Innerlijke Criticus commentaar op. Zit er een lijn in? Is het altijd hetzelfde thema? En hoe merk jij het? Voel je het in je lijf? Zijn het terugkerende gedachten?

Wil je verder lezen, lees dan het vervolg op dit blog: Zelfkritiek, hoe los je dat op?