Bindingsangst en Verlatingsangst. En waar dit eigenlijk over gaat.

Misschien heb je wel eens gemerkt dat je in je liefdesrelaties altijd een specifieke ‘plek’ inneemt. Dat jij altijd degene bent die juist de beweging naar de ander toe maakt. Altijd degene die even een appje stuurt, even iets laat weten, even contact zoekt. Of je bent juist degene die meer afwacht, die op de eigen ruimte gesteld is. Die het soms ook teveel is hoeveel die ander samen wil zijn.

Bindingsangst, Verlatingsangst

Als je je hier wat verder in verdiept, kom je vrij snel de termen ‘bindingsangst’ en ‘verlatingsangst’ tegen. Twee termen die zouden moeten beschrijven ‘wie’ jij bent in een relatie. “Ik heb verlatingsangst“. Of: “Ja, ik was aan het daten met een bindingsangstige man, nou dat werkt dus niet hè?”  En wat nog erger is, als je je dan eenmaal realiseert dat je een ‘bindingsangstige’ bent, dan wil je daar natuurlijk vanaf. Want zo zul je nooit in staat zijn een gezonde gelijkwaardige relatie te ontwikkelen. Ik wil je een ander perspectief aanbieden.

De Hechtingstheorie

In dit stuk wil ik je wat meer meenemen naar de theorie achter die termen ‘bindingsangst’ en ‘verlatingsangst’. De theorie waar dit vandaan komt is de hechtingstheorie. Ik ga je een betere terminologie voorstellen, die van de ‘situationele hechtingsreactie’. En ik leg je uit waarom het zo logisch is dat mensen in relaties zo vanuit een oerinstinct lijken te reageren.

Bowlby

Allereerst moeten we even kennis maken met met John Bowlby, een kinder- en jeugdpsychiater uit het Engeland van rond de jaren 60. John Bowlby ontwikkelde vanuit zijn werk met kinderen in het Londen van de jaren 1950-1960 de zogeheten hechtingstheorie. Hierin stelde hij dat het zoeken van contact en verbinding één van de belangrijkste drijfveren van de mens is. Hij merkte dat kinderen die een veilige, afgestemde liefdevolle verbinding met hun moeder (Bowlby heeft het vooral over het belang van de moeder. We weten dat ook vaders en andere opvoeders een rol spelen in hechting) hadden ervaren, zich anders gedroegen dan kinderen die dat niet hadden ervaren. Het viel hem op dat er een beperkt aantal automatische reacties te zien viel op het moment dat de verbinding met de moeder wegviel.

Het begin van een andere kijk op wat kinderen nodig hebben.

De hechtingstheorie is daarna internationaal geadopteerd en erkend door het vakgebied. Het heeft de manier waarop we kijken naar wat kinderen nodig hebben grondig veranderd. Waar een paar decennia geleden (En misschien denken je ouders er nog zo over..) gedacht werd dat het goed is om kinderen zichzelf in slaap te laten huilen, kun je vanuit hechtingsperspectief zien dat hier de stress van onveiligheid, alleen zijn, en de angst om voorgoed verlaten te worden meespeelt. Troost en liefdevolle aanwezigheid is dan een veel logischer reactie dan je oren dichtdoen en wachten tot het over gaat. (Door je kind alleen te laten als het zichzelf wanhopig in slaap huilt, geef je de boodschap mee van “Als ik iemand nodig heb en ik laat dat weten, dan komen ze niet. Ik sta er alleen voor.” Een prima recept om later moeite te hebben met vertrouwen dat mensen er echt voor je zijn en meer te vertrouwen op jezelf en het alleen op te lossen…)

Veiligheid veiligheid veiligheid

Deze theorie is vervolgens opgepakt, verder onderzocht en verbreed door andere onderzoekers. Ik heb een ander blog gewijd aan de tien elementen van de hechtingstheorie (link) als je meer wilt lezen. Voor nu is het belangrijkste onderdeel uit de hechtingstheorie: Het besef dat je in jouw eerste paar jaar in de verbinding met je ouders onbewust het een en ander hebt geleerd over veiligheid, vertrouwen, verbinden en intimiteit met belangrijke anderen. Je hebt daar ook een strategie ontwikkelt om om te gaan met de situaties waarin deze belangrijke verbinding lijkt weg te vallen.

Maar wat je wel kunt stellen is dat kinderen die in de eerste paar jaar veiligheid en verbinding ervaren in het contact met hun moeder, het latere leven met meer vertrouwen ingaan. Je bent dan ‘veilig gehecht’. Als je als kind minder afgestemde, afwezige of mixed messages hebt ontvangen kun je een onveilige hechtingsstijl ontwikkelen. En daar heb je weer twee varianten in; vastklampend en vermijdend. Een laatste hechtingsstijl is een gemengde vorm. Het is onveilig om nabijheid te ervaren, maar afwezigheid ervaren is ook gevaarlijk. De stijl die dan ontstaat noemen we gedesoriënteerd.

De vier verschillende hechtingsstijlen:

Zoals net al even aangestipt zijn er dus vier verschillende hechtingsstijlen. Hier nog even op een rijtje:

• veilig
• angstig vastklampend
• angstig vermijdend
• gedesorienteerd

Misschien herken je hier al bindingsangst en verlatingsangst. En dat heb je goed herkend. We komen nu bij de volgende stap. Het onderzoek van Sue Johnson over hoe relaties werken.

Hechtingstheorie gekoppeld aan relaties, het werk van Sue Johnson

De volgende stap die als eerste door relatietherapeut Sue Johnson werd gemaakt, was om de hechtingstheorie in verband te brengen met liefdesrelaties. Zij realiseerde zich dat de reacties die kinderen uit het hechtingsonderzoek lieten zien, leken op wat zij in haar praktijkruimte ervoer bij de stellen in relatietherapie. Een kind dat protesteert als moeder geen contact meer maakt blijkt één op één te vertalen naar de protesterende reactie van een vrouw naar haar man die te laat thuiskomt zonder dit van tevoren even te laten weten.

Hierdoor werden de reacties van de koppels in de relatietherapie opeens ontzettend logisch. Het waren automatische, in de kindertijd al geleerde reacties van hele normale mensen die een verbinding met de belangrijke ander kwijtraakten.

Wat is de betekenis van een vermijdende (bindingsangst) of vastklampende (verlatingsangst) hechtingsstrategie?

Zo werkt het in je relatie: Als op de een of andere manier de veilige basis van je relatie in het geding lijkt, dan word je getriggerd in dit hechtingssysteem. En soms is dat door iets groots, zoals het ontdekken van ontrouw. Meestal gaat het om ogenschijnlijk kleine dagelijkse dingen, zoals dat ‘hij weer vergeten is om de vuilnis buiten te zetten’. De alarmcentrale in je hersenen (je bent je hier niet bewust van) concludeert dat er ‘iets gevaarlijks’ aan de hand is. Vervolgens kom je in een ‘activatie’ terecht. (Je zenuwstelsel reageert op het alarm door je systeem in een stresstoestand te brengen. Dat gaat sneller dan je denkende hersenen (je neocortex) kunnen bijbenen. En je komt dan in een toestand waarin je maar een paar opties hebt, waarvan de belangrijkste ‘vechten’, ‘vluchten’ of ‘bevriezen’ zijn. Ik heb hier meer over geschreven in mijn blogs over het Window of Tolerance en over de Polyvagaal Theorie

Vechten en vluchten is vastklampen en vermijden.

Misschien herken je ‘vechten’ en ‘vluchten’ ook al? Iemand die vanuit zijn automatische reactie makkelijker in ‘vluchten’ terechtkomt, laat angstig vermijdend hechtingsgedrag zien en dat noem je dan bindingsangst. Als je vanuit een automatische stressreactie op het verliezen van de verbinding makkelijker in ‘vechten’ terechtkomt, dan laat je angstig vastklampend bindingsgedrag zien en noemen we dan in de volksmond verlatingsangstig. Reageer je onvoorspelbaar, (als je weggaat is het niet goed, maar als je terugkomt wordt hij ook boos) dan kun je dit nu herkennen als reagerend vanuit een gedesorienteerde hechtingsstijl.

Vermijden en vastklampen hebben een doel.

Het hele doel van deze reacties is in principe om de activering (tgv de stress bij het kwijtraken van de verbinding) weer ongedaan te maken. En de relatieband weer te herstellen. Bij de ‘verlatingsangstige’ (vastklampende hechtingsstrategie) lijkt het dan in eerste instantie te gaan om te zorgen dat de ander weer aanwezig is, ‘en dan komt alles goed’… Voor de ‘bindingsangstige’ (vermijdende hechtingsstrategie) is de manier om je eigen systeem weer tot rust te krijgen door eerst afstand te creeren en een einde te maken aan de stresserende input. Pas als het weer rustig is, komt er ruimte om veilig te verbinden.

Hechtingsstrategie is situationeel

Wat nog wel belangrijk is om te vermelden is dat je hechtingsstijl geen in beton gegoten gegeven is. Je ervaringen met je ouders brengen je naar een soort voorkeursstijl. Maar je latere ervaringen, bijvoorbeeld andere liefdesrelaties, kunnen andere stijlen boven laten komen. We zien hechtingsgedrag in relaties nu veel meer als situationeel, dat wil zeggen afhankelijk van de omstandigheden. ‘In dit incident, in deze relatie, kan ik nu zien dat ik reageer vanuit vermijdend hechtingsgedrag‘.

Hoe je bindingsangst en verlatingsangst kunt herkennen heb ik in dit blog opgenomen.

Samengevat:

Bindingsangst en verlatingsangst zijn eigenlijk rot-termen. Het plakt een label op situatie-specifiek gedrag dat vanuit hechtingsperspectief volslagen logisch is. Op het moment dat de verbinding met een belangrijke ander onder druk staat, dan gaan er in je hersenen alarmbellen af. Daardoor kom je in een geactiveerde toestand van waaruit je bepaald gedrag inzet om de situatie weer in orde te maken. Bij de ene is dat meer vastklampend gedrag (en dat geven we het label verlatingsangst) met het idee dat je de ander dicht bij je wilt houden en dat het dan weer goed komt. Een ander reageert meer met vermijdend/afhoudend gedrag (en dat geven we het label bindingsangst) vanuit de angst dat de ander te dichtbij komt en je dan verdwijnt. Vaak zit hier ook het rotgevoel onder van het nooit goed kunnen doen.

Ben je nou benieuwd hoe je hier in je relatie een einde aan kunt maken? EFT relatietherapie is inmiddels de gouden standaard in relatiebegeleiding op basis van de hechtingstheorie. In EFT relatiethereapie werk je daadwerkelijk aan het met elkaar bouwen van een andere hechtingsstijl. Onderzoek laat zien dat dit ook in de hersenen van de cliënten zichtbaar is. Ik geef relatiebegeleiding op basis van EFT. Hier vind je er meer over. 

Gebruikte literatuur:
Reader Basisopleiding EFT. EFT België
EFT in Stappen. Lorrie L. Brubacher
Veilig Verbinden. Dr. Sue Johnson
Veilig Verder, Emotionally Focused Therapy bij trauma. Dr. Sue Johnson
https://www.opencollege.info/attachment-theory/
Tango van de Ikken. Berry Collewijn
Attached: The New Science of Adult Attachment and How It Can Help YouFind – and Keep -Love. Amir Levine en Rachel Heller