Parentificatie: de ouder van je ouder worden. Met drie oefeningen. 

Parentificatie is de term die gebruikt wordt voor het verschijnsel waarbij je als kind onbewust en vaak onvrijwillig de rol van ouder op je neemt in de gezinsdynamiek. Dit kan zich op verschillende manieren manifesteren. Bijvoorbeeld door als kind in het gezin te gaan zorgen voor jongere broertjes of zusjes. Of bijvoorbeeld door het emotioneel ondersteunen van een ouder, of via het overnemen van verantwoordelijkheden die eigenlijk bij volwassenen horen.

De term werd voor het eerst geïntroduceerd door psychiater Ivan Boszormenyi-Nagy, en sindsdien wordt het beschouwd als een belangrijk concept binnen de systeemtherapie en gezinstherapie. In mijn opleiding Systemisch Werk bij het Bert Hellinger Instituut was het één van de dynamieken die veelvuldig langskwam als we met onze intervisiegroep aan het oefenen waren of een casus inbrachten.

Vormen van parentificatie

Parentificatie kan volgens Boszormenyi-Nagy opgedeeld worden in twee vormen: emotionele en instrumentele parentificatie.

Emotionele parentificatie noem je wanneer het kind de rol van emotionele verzorger op zich neemt voor één of beide ouders. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer een ouder een moeilijke tijd doormaakt, zoals door een scheiding, depressie of rouw. Het kind voelt zich verantwoordelijk om de ouder te troosten, te helpen met moeilijke gevoelens en wordt een vertrouwenspersoon. Er vindt een omkering plaats in de relatie, in vergelijking met de gebruikelijke ouder-kind dynamiek.

Instrumentele parentificatie noem je het wanneer het kind verantwoordelijkheden op zich neemt die normaal bij volwassenen horen. Denk aan het zorgen voor huishoudelijke taken, jongere kinderen voeden of zelfs financieel bijdragen aan het gezin. Dit soort parentificatie kan ontstaan in gezinnen waarin ouders om verschillende redenen niet in staat zijn om hun volwassen rol volledig te vervullen.

Gezond opgroeien naar verantwoordelijkheid.

Een gezonde dosis verantwoordelijkheid kan kinderen helpen om vaardigheden te ontwikkelen die hen voorbereiden op het volwassen leven. Parentificatie noem je het als dit een ongezonde dosis is. Het kind ervaart dan geen keuzemogelijkheid meer, er is sprake van ‘moeten’. Het kind moet dan zijn eigen behoeften en gevoelens opzijzetten om voor anderen te zorgen. Dit kan leiden tot problemen op latere leeftijd, zoals gevoelens van verwaarlozing, problemen met eigen grenzen stellen, en emotionele uitputting.

Effecten van parentificatie

De effecten van parentificatie kunnen tot in de volwassenheid doorwerken. Veelvoorkomende algemene gevolgen zijn:

• Gebrek aan eigenwaarde: Wanneer een kind geen ruimte krijgt voor zijn eigen behoeften, kan het de overtuiging ontwikkelen dat zijn eigen waarde afhangt van hoeveel het voor anderen kan zorgen. Zie ook het blog over symbiose en autonomie.
• Burn-out of chronische stress: Het constant op zich nemen van volwassen verantwoordelijkheden op jonge leeftijd kan leiden tot emotionele en fysieke uitputting in het volwassen leven.
• Moeite met autonomie: Geparentificeerde kinderen kunnen als volwassenen moeite hebben om hun eigen behoeften te herkennen of te vervullen, omdat ze zo gewend zijn om anderen voorop te stellen.

Gevolgen in een liefdesrelatie

En dan kunnen er natuurlijk ook gevolgen zijn die je vooral merkt als je in een liefdesrelatie zit. Je komt dan meer in de angstige hechtingsstijlen. (zie ook mijn blog over de vier hechtingsstijlen): Omdat je je als kind vanaf jonge leeftijd verantwoordelijk voelt voor de emotionele of fysieke zorg van de ouder, kan dit een vervormd beeld geven van relaties. Je kunt later moeite hebben om gezonde grenzen te stellen, of extreem afhankelijk worden van anderen.

Als geparentificeerde partner in een relatie kun je tegen een aantal specifieke uitdagingen aanlopen, vaak zonder dat je je er volledig van bewust bent. Doordat je in je jeugd hebt geleerd om voor anderen te zorgen en jouw eigen behoeften opzij te zetten, kan het moeilijk zijn om in een gezonde balans te blijven met je partner. Je kunt onbewust de neiging hebben om te veel te geven en te weinig te ontvangen, wat kan leiden tot een ongelijkwaardige dynamiek. Je bent bijvoorbeeld constant bezig met het welzijn van je partner – je biedt emotionele steun, neemt huishoudelijke taken over zonder te vragen, en probeert eventuele conflicten snel glad te strijken om de harmonie te bewaren. In alledaagse situaties ben je bijvoorbeeld vaak degene bent die maaltijden klaarmaakt of ervoor zorgt dat de rekeningen betaald worden. Of jij bent degene die telkens automatisch naar de behoefte van de ander vraagt, terwijl je eigen behoeftes onuitgesproken blijven.

Altijd de ‘grote’ zijn

Daarnaast kun je merken dat je moeite hebt om je kwetsbaarheid te tonen of om hulp te vragen. Als je gewend bent om altijd de ‘grote’ te moeten zijn, kan het lastig zijn om ruimte te nemen voor je eigen emoties en behoeften in de relatie. Dit kan leiden tot gevoelens van eenzaamheid; jij bent er altijd om de zaken van de ander op te lossen, maar er is weinig ruimte is voor jou. Je kunt je ook schuldig voelen als je tijd of ruimte voor jezelf vraagt, omdat dit in je jeugd werd ervaren als niet-mogelijk, egoïstisch of onbelangrijk. Dit kan ervoor zorgen dat je moeite hebt om grenzen te stellen. Als je hier te lang mee rondloopt, dan ontstaat er een disbalans in de relatie met je partner. Het wachten met je uitspreken kan ook nog eens leiden tot het moment dat je er misschien één keer alle frustratie uitgooit of de handdoek in de ring gooit.

Of de andere kant…

Aan de andere kant kan het ook gebeuren dat je onbewust de andere kant van de polariteit kiest. Dan ben je niet onbewust automisch altijd ‘de grote’, maar wordt je ‘de kleine’. Bijna alsof je gaat compenseren wat je vroeger niet gekregen hebt van je ouders. Je verwacht dan van je partner dat deze de onbewuste ouderrol van je eigen ouders overneemt. Dit kan zich uiten in sterke afhankelijkheid. Daarbij zoek je misschien constante geruststelling, zorg en emotionele aandacht van je partner, wat uiteindelijk de relatie kan belasten.

Drie systemische oplossingen als je zelf aan de slag wil met parentificatie.

Parentificatie herkennen en ermee omgaan is een proces dat vaak tijd en geduld vereist. Hoewel het vaak aan te raden is om hulp te zoeken bij een coach die bekend is met systemisch werk, zijn er ook manieren waarop je zelfstandig stappen kan zetten. Hier volgen drie systemische benaderingen die kunnen helpen om de dynamiek van parentificatie aan te pakken.

1. Innerlijk opnieuw vormgeven van de familieverhoudingen

Het is belangrijk om je bewust te worden van de rollen en verwachtingen binnen jouw familie. Een manier om hier mee te beginnen, is door een genogram te maken. Een visuele representatie van de familie en de relaties binnen het gezin. Het genogram brengt in beeld hoe de feiten zijn (jij bent kind van je ouders, je bent niet een tweede ouder). Daarnaast kan het visuele je ook zomaar opeens tot een inzicht brengen, zeker als je de ouders van je ouders toevoegt. Misschien wordt het je wel opeens duidelijk waar de parentificatie zijn oorsprong heeft.

Dit zelfbewustzijn kan een eerste stap zijn om afstand te nemen van de ouderrol die het kind op zich heeft genomen.

1. Optie 2

Een tweede variant van iedereen weer op de eigen plek zetten is om zelf innerlijk de ouderlijke rol die je op je hebt genomen bewust terug te geven aan de ouders. Dit kun je bijvoorbeeld doen met een meditatieve vorm: Sluit je ogen, stel je je ouders voor die voor je staan. Voel hoe het is om ze aan te kijken als kind. En zeg dan in jezelf: “Jullie zijn de groten, ik ben de kleine. Ik heb een gat zien ontstaan en ben er als kind ingestapt. Daarmee werd ik de grote en jullie de kleine. Dat deed ik uit liefde. Maar het kostte me ook wat. Ik ga nu meer mijn eigen leven leiden.” Als je merkt dat het klopt kun je zelfs nog innerlijk een draai van 180 graden maken, zodat je ouders achter je staan. In systemisch werk heet dit ‘De draai naar de toekomst’.  Speel een beetje met de zinnen, tot je merkt dat het klopt en helend werkt. En dit is een oefening die je met een coach ook kunt doen, als je merkt dat je in je eentje vastloopt.

2. Het herstellen van gezonde grenzen

Bij parentificatie is vaak sprake van vervaagde grenzen: Als kind weet je niet waar je eigen verantwoordelijkheden eindigen en die van je ouder beginnen. Een andere systemische interventie is het werken met grenzen. Je kunt oefenen met je eigen behoeftes en verantwoordelijkheden erkennen en die van anderen los te laten. Start dan met het stellen van duidelijke, kleine grenzen in het dagelijks leven, bijvoorbeeld door ‘nee’ te zeggen tegen bepaalde verzoeken of hulpvragen die je vroeger automatisch had aangenomen.

Een andere optie is om voor jezelf na te gaan welke verantwoordelijkheden je onbewust overneemt of hebt overgenomen van anderen. Schrijf ze op en onderzoek hoe je deze kunt loslaten. Dit kan gaan om praktische zaken, maar ook om emotionele ondersteuning die je biedt zonder dat dit jouw verantwoordelijkheid zou moeten zijn.

3. Innerlijke kind-werk

Omdat parentificatie vaak plaatsvindt in de kindertijd, kan het helpen om te werken met je innerlijke kind. Dit betekent dat je verbinding maakt met de jongere versie van jezelf die de ouderrol op zich nam, en die gevoelens en behoeftes niet kon uiten. Door te werken met je innerlijke kind, kun je deze oude wonden helen en opnieuw leren om zorgzaam te zijn voor je eigen emotionele behoeften. Dit kan op een eenvoudige manier door  als elke dag een paar minuten te besteden aan een meditatie. Daarin verbindt je je dan met het deel van jezelf dat vroeger verantwoordelijkheden droeg die eigenlijk niet van hem waren. Stel je voor hoe je dit kind liefde en zorg geeft, en erken de behoeften die het nooit kon uiten. Als je niet in één keer iets merkt, hou vol, er wordt van binnen meegeluisterd. En ook hier; Zoek contact met een coach, je hoeft het niet alleen te doen.

Conclusie

Parentificatie is een fenomeen, waar je onbewust in kunt stappen in je kinderjaren. In je volwassen leven kun je merken dat je dit patroon op allerlei plekken herhaalt en dat het diepe sporen heeft achtergelaten. De uitweg als volwassene zit hem in het herkennen van deze dynamiek. Vervolgens kun je het patroon veranderen en ervoor zorgen dat je niet meer automatische verantwoordelijkheden oppakt die niet van jou zijn. Interventies uit het systemisch werk, zoals het opnieuw vormgeven van familieverhoudingen kunnen je hierbij helpen. Maar ook het leren stellen van gezonde grenzen, en het helen van je innerlijke kind, zijn mogelijkheden om je meer te verbinden met je eigen behoeftes en verlangens.

Wil je hier verder met me over sparren of aan werken, plan dan een kennismaking in via de kalender hieronder. Kennismaking is 33% korting!